ความต่างแห่งธาตุ

ก็ความต่างแห่งธาตุเป็นไฉน

• จักขุธาตุ
• รูปธาตุ
• จักขุวิญญาณธาตุ
• โสตธาตุ
• สัททธาตุ
• โสตวิญญาณธาตุ
• ฆานธาตุ
• คันธธาตุ
• ฆานวิญญาณธาตุ
• ชิวหาธาตุ
• รสธาตุ
• ชิวหาวิญญาณธาตุ
• กายธาตุ
• โผฏฐัพพธาตุ
• กายวิญญาณธาตุ
• มโนธาตุ
• ธรรมธาตุ
• มโนวิญญาณธาตุ

นี้เราเรียกว่า ความต่างแห่งธาตุ

อธิบาย

ความที่ธรรมมีสภาพต่างกัน ได้ชื่อว่า ธาตุ เพราะอรรถว่า เป็นสภาวะ กล่าวคือมีอรรถว่ามิใช่สัตว์ และอรรถว่าเป็นของสูญ ดังนี้ชื่อว่า ความต่างแห่งธาตุ.

• จักขุปสาท ชื่อว่า จักขุธาตุ
  • รูปารมณ์ ชื่อว่า รูปธาตุ
    • จิตที่มีจักขุปสาทเป็นที่อาศัย ชื่อว่า จักขุวิญญาณธาตุ.
• โสตปสาท ชื่อว่า โสตธาตุ
  • สัททารมณ์ ชื่อว่า สัททธาตุ
    • จิตที่มีโสตปสาทเป็นที่อาศัย ชื่อว่า โสตวิญญาณธาตุ.
• ฆานปสาท ชื่อว่า ฆานธาตุ
  • คันธารมณ์ ชื่อว่า คันธธาตุ
    • จิตที่มีฆานปสาทเป็นที่อาศัย ชื่อว่า ฆานวิญญาณธาตุ.
• ชิวหาปสาท ชื่อว่า ชิวหาธาตุ
  • รสารมณ์ ชื่อว่า รสธาตุ
    • จิตที่มีชิวหาปสาทเป็นที่อาศัย ชื่อว่า ชิวหาวิญญาณธาตุ
• กายปสาท ชื่อว่ากายธาตุ
  • โผฏฐัพพารมณ์ ชื่อว่า โผฏฐัพพธาตุ
    • จิตที่มีกายปสาทเป็นที่อาศัย ชื่อว่า กายวิญญาณธาตุ.

• มโนธาตุ ๓ ชื่อว่า มโนธาตุ
• ขันธ์ ๓ มีเวทนาเป็นต้น สุขุมรูป และนิพพาน ชื่อว่า ธรรมธาตุ
• มโนวิญญาณ แม้ทั้งหมด ชื่อว่า มโนวิญญาณธาตุ

• ก็ในข้อนี้ ธาตุ ๑๖ อย่าง เป็นกามาวจร
• ธาตุ ๒ ในที่สุดเป็นไปในภูมิ ๔.

อ้างอิง

• ธาตุสูตร
• อรรถกถา ธาตุสูตร